Zachowek jako roszczenie pieniężne
Zachowek jest roszczeniem o zapłatę określonej kwoty pieniężnej, która przysługuje najbliższym osobom zmarłego, pominiętym przez niego w testamencie bądź też przy przekazywaniu majątku w formie darowizn czy zapisów.
Warunkiem skutecznego dochodzenia zachowku jest prawidłowe wyliczenie wysokości kwoty pieniężnej, której osoba uprawniona do zachowku będzie mogła się domagać.
Szerzej o prawie do zachowku pisałem w artykule „Prawo do zachowku„.
Jak obliczyć wysokość zachowku? – ustalenie udziału spadkowego
Osoba uprawniona do zachowku ma prawo tylko do określonej części majątku spadkowego (kwoty pieniężnej). Zasadą jest, że osobie uprawnionej do zachowku przysługuje połowa wartości udziału spadkowego, który przypadłby jej, gdyby doszło do dziedziczenia ustawowego.
Prawo do wyższego zachowku dotyczy małoletnich zstępnych oraz osób trwale niezdolnych do pracy, albowiem ich udział wynosi dwie trzecie wartości udziału spadkowego.
Ustalając udział spadkowy, stanowiący podstawę do obliczania zachowku, należy mieć na uwadze:części, w jakich poszczególne osoby dziedziczą spadek w przypadku dziedziczenia ustawowego;
1) części, w jakich poszczególne osoby dziedziczą spadek w przypadku dziedziczenia ustawowego;
2) uwzględnianie, przy ustalaniu udziału spadkowego, spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy odrzucili spadek;
3) pomijanie, przy ustalaniu udziału spadkowego, spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.
Zgodnie z zasadami dziedziczenia ustawowego po zmarłym, który pozostawił, na przykład, syna oraz małżonkę, udział syna i małżonki wynosiłby po ½. W przypadku powołania, na podstawie testamentu, w całości do spadku syna, udziału spadkowy małżonki wyliczany na potrzeby sprawy o zachowek wyniósłby ¼, a więc połowę wartość udziału spadkowego, który przypadłby jej, gdyby doszło do dziedziczenia ustawowego.
Pierwszy krokiem do ustalenia wysokości kwoty należnego zachowku jest właśnie ustalenie udziału przysługującego osobie uprawnionej do zachowku w przypadku, gdyby doszło do dziedziczenia ustawowego.
Substrat zachowku – jak ustalić wartość majątku spadkowego?
Kolejnym krokiem do ustalenia wysokości zachowku jest obliczenie tzw. czystej wartości spadku, którą stanowi wartość aktywów (składników majątkowych wchodzących w skład spadku), następnie pomniejszaną o wartość pasywów, a więc długów spadkowych.
Zasadą jest, że dokładne wyliczenie czystej wartości spadku należy do biegłych sądowych, którzy obliczają wartość spadku z chwili jego otwarcia, ale według cen obowiązujących w dacie orzekania o zachowku.
Darowizny oraz zapisy windykacyjne doliczane do czystej wartości spadku w sprawach o zachowek
Oprócz czystej wartości spadku do substratu zachowku dolicza się także wartość niektórych darowizn oraz ustanowionych w testamencie zapisów windykacyjnych. Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się z kolei zapisów zwykłych i poleceń.
Jeśli chodzi o darowizny, to przy ustalaniu substratu zachowku stosuje się następujące zasady:
1) przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych;
2) zaliczane są wszystkie darowizny uczynione na rzecz spadkobierców lub uprawnionych do zachowku bez względu na datę ich dokonania;
3) zaliczane są darowizny dokonane na rzecz osób obcych do dziesięciu lat, licząc wstecz od śmierci spadkodawcy;
4) przy obliczaniu zachowku dla zstępnych uwzględnia się tylko darowizny od 300. dnia przed narodzinami najstarszego zstępnego;
5) przy obliczaniu zachowku dla małżonka dolicza się tylko darowizny dokonane od chwili zawarcia małżeństwa – przy czym chodzi tutaj o darowizny uczynione na rzecz osób innych niż przyszły małżonek spadkodawcy;
6) ustalenie wartości darowizn następuje według stanu z daty zawarcia umowy, a cen – z chwili ustalania zachowku.
Z kolei wartość przedmiotu zapisu windykacyjnego oblicza się według stanu z chwili otwarcia spadku, a według cen – z chwili ustalania zachowku.
Doliczanie darowizn i zapisów windykacyjnych przy zachowku jest obowiązkowe. Spadkodawca nie jest uprawniony do wyłączenia darowizny czy zapisu windykacyjnego od obowiązku ich doliczania do substratu zachowku.
Ustalenie konkretnej wysokości zachowku
Dysponując wysokością substratu zachowku, mnożymy tę wartość przez ustalony ułamek wartości udziału spadkowego zgodnie z pierwszy krokiem ustalania wysokości kwoty należnego zachowku.
Otrzymana kwota stanowi konkretną wartość zachowku dla uprawnionej osoby, którą możemy otrzymać w ramach ugody pozasądowej bądź dochodzić w sądzie w drodze pozwu o zapłatę zachowku.
Prawidłowe wyliczenie wysokości należnego zachowku jest bardzo skomplikowane. Jeśli chcesz mieć pewność jakiej dokładnie wysokości zachowku możesz się domagać, zwróć się do mnie o pomoc.
