Klauzule abuzywne w kredytach frankowych w orzecznictwie Sądu Najwyższego

Klauzule niedozwolone w kredytach frankowych

Istotą kredytów frankowych są tzw. klauzule indeksacyjne. Umowy skonstruowane przez banki opierają się na dwóch różnych miernikach wartości – kursie kupna waluty przy przeliczaniu kwoty z PLN na CHF bądź wypłacie kwoty PLN, który zwyczajowo jest niższy oraz kursie sprzedaży waluty przy spłacie rat kapitałowo-odsetkowych.

Przykładowe zapisy (Millennium Bank S.A.):

1) „Kredyt indeksowany jest do CHF, po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Obcych Banku Millennium S.A. w dniu uruchomienia kredytu lub transzy” – zapis dotyczący przeliczenia kwoty z PLN na CHF;

2) „Kredytobiorca zobowiązuje się spłacić kwotę kredytu w CHF ustaloną zgodnie z § 2 w złotych polskich, z zastosowaniem Kursu sprzedaży CHF obowiązującego w dniu płatności raty kredytu, zgodnie z tabelą Kursów Walut Obcych Banku Millennium S.A.”–  zapis dotyczący przeliczenia raty kapitałowo – odsetkowej z CHF na PLN.

Mechanizm ten powodował, że zobowiązanie kredytobiorców było zawyżane, ponieważ bank nie stosował jednego kursu do przeliczania zarówno kwoty kredytu, jak też rat kapitałowo – odsetkowych. W dodatku były to kursy ustalane przez bank, a nie np. kurs średni NBP.

Jakkolwiek uznać należy dopuszczalność kredytów waloryzowanych do waluty obcej na zasadzie swobody umów, to jedynie prawnie dopuszczalne ukształtowanie umowy kredytu denominowanego bądź indeksowanego musi opierać się na zastosowaniu kursu obiektywnego i na dodatek jednolicie stosowanego do przeliczeń, a nie na dwóch różnych miernikach (kurs kupna oraz kurs sprzedaży), wyznaczanych w sposób subiektywny przez bank (Tabela kursów walut obowiązująca w banku).

Powyższe zarzuty można znaleźć w cytowanych w niniejszym tekście orzeczeniach Sądu Najwyższego.

Klauzule niedozwolone wpisane do rejestru w sprawach frankowych

Warto pamiętać, iż za klauzule abuzywne (niedozwolone) zostały uznane i wpisane do rejestru klauzul niedozwolonych, klauzule indeksacyjne stosowane przez Bank Millennium S.A., mBank S.A. oraz Bank BPH S.A. Więcej pisałem o tym w tekście: „Niedozwolone klauzule indeksacyjne wpisane do rejestru”.

Klauzule niedozwolone w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego

W następujących orzeczeniach Sąd Najwyższy uznał klauzule indeksacyjne za niedozwolone:

1) „(…) w relacji do postanowienia przewidującego przeliczenie kwoty udostępnianej Pożyczkobiorcom według innego kursu – stanowi źródło dodatkowej korzyści dla Banku. Dodatkowy charakter tej korzyści sprawia, że nie chodzi tu o wynagrodzenie (główne) w rozumieniu art. 3851 § 1 zd. 2 k.c.; postanowienie nie dotyczy również relacji wynagrodzenia do usługi (por. art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13), ponieważ w zamian za tę korzyść Bank nie świadczy w istocie żadnej rzeczywistej usługi (por. wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 30 kwietnia 2014 r. w sprawie Kásler, pkt 57 – 58)” – wyrok z dnia 14 lipca 2017 r., sygn. akt II CSK 803/16

2) „(…) niejednoznaczność postanowień nieuzgodnionych indywidualnie, kształtujących istotne, choć nie główne prawa i obowiązki konsumenta, polegającą na – jak przyjął Sąd Apelacyjny – wykorzystaniu przez pozwanego swojej silniejszej pozycji w celu zapewnienia sobie możliwości ustalenia wysokości kursu przeliczeniowego waluty, a w konsekwencji także wysokości zadłużenia i rat kredytowych, w sposób arbitralny i nieprzewidywalny dla konsumenta, a przy tym umożliwiający pozwanemu uzyskanie dodatkowego wynagrodzenia, zaś kredytobiorcę stawiający wobec nieprzewidzianego ryzyka dowolnego kształtowania kursów wymiany przez kredytodawcę, można zaliczyć do niedozwolonych klauzul spełniających obydwa kryteria z art. 358¹ § 1 zd. pierwsze k.c”  – wyrok z dnia 24 października 2018 r., sygn. akt II CSK 632/17;

3) „Jednak mechanizm ustalania przez bank kursów waluty, który pozostawia bankowi swobodę, jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta, a klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści i przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną przedsiębiorcy w kwestii bardzo istotnej dla konsumenta, dotyczącej kosztów kredytu, jest klauzulą niedozwoloną w rozumieniu art. 385¹ § 1 k.c. (por. wyrok z dnia 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14, nie publ.)” – wyrok z dnia 27 lutego 2019 r., sygn. akt II CSK 19/18;          

4) „(…) opisany mechanizm ustalania przez bank kursów waluty, pozostawiający bankowi swobodę, jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta, zaś klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści i przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną przedsiębiorcy w kwestii bardzo istotnej dla konsumenta, dotyczącej kosztów kredytu, jest klauzulą niedozwoloną. Wszak w istocie tak niejasne i niepoddające się weryfikacji określenie sposobu ustalania kursów 9 wymiany walut stanowi dodatkowe, ukryte wynagrodzenie banku, które może mieć niebagatelne znaczenie dla kontrahenta, a którego wysokość jest dowolnie określana przez bank” – wyrok z dnia 4 kwietnia 2019 r., sygn. akt III CSK 159/17;

5) „zarówno postanowienia regulaminu określające zasady ustalania przeliczenia na CHF przy wypłacie kredytu, jak i przy spłacie jego poszczególnych rat, miały charakter niedozwolonych postanowień umownych. Postanowienia podobne do stosowanych przez Bank były już wielokrotnie przedmiotem badania sądów powszechnych, a także Sądu Najwyższego (zob. np. wyr. z 22 stycznia 2016 r., I CSK 1049/14, OSNC 2016, nr 11, poz. 34; wyr. z 4 kwietnia 2019 r., III CSK 159/17), przy czym zdecydowanie dominuje pogląd, zgodnie z którym analizowane klauzule mają charakter abuzywny, czyli kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy” – wyrok z dnia 9 maja 2019 r., sygn. akt I CSK 242/18;

6) „(…) klauzule umowne zawarte w ust. 2 i 4 Załącznika nr 7 do umowy kredytu należy uznać za niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu art. 385¹ § 1 k.c. Jak słusznie wskazały Sądy w toku instancji klauzule te kształtują prawa i obowiązki konsumenta – kredytobiorcy w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami przez uzależnienie warunków waloryzacji świadczenia od kompetencji silniejszej strony umowy, tj. banku. Odwołanie do kursów walut zawartych w „Tabeli kursów” ogłaszanych w siedzibie banku oznacza naruszenie równorzędności stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego” – wyrok z dnia 29 października 2019 r., sygn. akt IV CSK 309/18;

7) „W orzecznictwie Sądu Najwyższego wielokrotnie stwierdzano, że mechanizm ustalania kursów waluty, który pozostawia bankowi swobodę, jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta, a klauzula która nie zawiera jednoznacznej treści, a przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną banku jest klauzulą niedozwoloną w rozumieniu art. 385¹ § 1 k.c. Nie powinno budzić wątpliwości, że klauzule umowne zawarte w § 1 ust. 2, § 8 ust. 5 i 6, § 12 ust. 3, § 15 ust. 7 pkt 3 części ogólnej umowy kredytu należy uznać za niedozwolone postanowienia umowne w rozumieniu art. 385¹ § 1 k.c. Klauzule te kształtują prawa i obowiązki konsumenta – kredytobiorcy w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami przez uzależnienie warunków waloryzacji świadczenia od kompetencji silniejszej strony umowy, tj. banku. Odwołanie do kursów walut zawartych w „Tabeli kursów” obowiązującej w Banku oznacza naruszenie równorzędności stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego. Jednocześnie prawo Banku do ustalania kursu waluty nie doznawało żadnych umownych ograniczeń w postaci skonkretyzowanych, obiektywnych kryteriów zmian stosowanych kursów walutowych. Swoista nierówność informacyjna stron, a w szczególności sytuacja, w której konsument dowiaduje się o poziomie zadłużenia ratalnego, już spłaconego w związku z podjęciem odpowiedniej sumy z jego rachunku jest nie do zaakceptowania w świetle art. 385¹ k.c.” – wyrok z dnia 27 listopada 2019 r., sygn. akt III CSK 483/18.

Skutek podważenia klauzuli indeksacyjnej

W wyniku podważenia klauzuli indeksacyjnej dochodzi do przekształcenia kredytu frankowego w zwykły kredyt złotówkowy, czyli do tzw. odfrankowienia kredytu (nieważność częściowa umowa). Z umowy zostaje wyeliminowany mechanizm indeksacji, a strony są związane umową kredytu frankowego w pozostałym zakresie, w tym z niskim oprocentowaniem opartym na wskaźniku LIBOR. Wiąże się to m.in. z obowiązkiem zwrotu przez bank nadpłaconych rat kredytu frankowego do 10 lat wstecz.

Drugim możliwym rozwiązaniem jest unieważnienie kredytu frankowego w całości w przypadku uznania przez sąd, że po wyeliminowaniu z umowy niedozwolonych zapisów nie da się jej wykonywać dalej.

Jeżeli w Twojej umowie kredytu we frankach znajdują się zapisy dotyczące przeliczenia kwoty kredytu według kursu kupna z Tabeli kursowej banku lub przeliczenia rat kapitałowo – odsetkowych według kursu sprzedaży zgodnie z obowiązującą Tabelą kursową banku, możesz śmiało iść do sądu i żądać odfrankowienia bądź unieważnienia umowy, posiłkując się przytoczonym przeze mnie orzecznictwem. W przypadku pytań dotyczących kredytów frankowych, zapraszam do kontaktu.